Havza Rehabilitasyon Projelerinde İzleme ve Değerlendirmesi Çalıştayı ve Tavsiyeler

Çölleşme ve Erozyonla Mücadele Genel Müdürlüğü tarafından organize edilen ormancılık teşkilatlarının şimdiye kadar uyguladığı ve uygulanmakta olan havza projelerinde İzleme ve Değerlendirmeyi ele alan Entegre Mikrohavza Rehabilitasyon Projeleri İzleme Ve Değerlendirme Çalıştayından bazı notlar sunmak istiyorum.

Entegre Mikrohavza Rehabilitasyon Projeleri İzleme Ve Değerlendirme Çalıştayı katılanların ortak bilgi seviyesine ulaşması amacıyla açılış konuşmalarından sonra sunumlarla başladı.

Çalıştay sunumlardan sonraki üç gün boyunca çalışma gruplarının çalışmalarıyla devam etti. Çalışma grubu Sosyo Ekonomik Göstergelerin Değerlendiririlmesi ve Doğal Kaynaklardan Değişimlerin İzlenmesi Ve Değerlendirilmesi başlıklı iki temaya ayrılan gruplar çalışma grubu çalışmaları için toplandı. Çalışmaların İ&D için bir rehber olması gerektiği üzerinde ortak mutabakata varıldı.

Çalıştayda Türkiye’nin İ&D konusunda çalışan ve bu konuda uzmanlar Gıda Tarım ve Hayvancılık Bakanlığından, Devlet Su İşlerinden, Meteoroloji Genel Müdürlüğünden, Orman Genel Müdürlüğü merkez ve taşra biriminden, ormancılık araştırma müdürlüğünden, üniversitelerden, STK’lardan, özel sektörden, Çölleşme ve Erozyonla Mücadele Genel Müdürlüğünden ilgili uzmanlar katılmışlardır. Çalıştay İ&D konusunda Türkiye'nin tüm uzmanlarını biraraya getirmekle İ&D'ye önemli bir katkı yapmıştır. 

İzleme Değerlendirme Yapılan Havza Rehabilitasyon Projeleri 
Entegre Mikro Havza Rehabilitasyon Projeleri İzleme ve Değerlendirme konusu Dünya Bankası tarafından desteklenen Çin Löss Projesinde ilk defa yapıldığı söylenilebilir. İzleme ve değerlendirme Türkiye’de Anadolu Su Havzaları Rehabilitasyon Projesinde yapılmıştır; Çoruh Nehri Havzaları Rehabilitasyon Projesi, Murat Nehri Havzası Rehabilitasyon Projesinde yapılmaktadır.

Havza Rehabilitasyon Projeleri İzleme ve Değerlendirme konusunda teknik olarak Ön İzleme Değerlendirme (Baseline Survey), Yarıyıl İzleme Değerlendirmesi, Proje Sonrası İzleme Değerlendirme olarak çeşitli isimlere ayrılmaktadır.

Faaliyetler amaç ve hedefler için projenin gidişatıyla ilgili, projede doğru işlerin yerinde olup olmadığını değerlendirme amacıyla Yarıyıl İzleme Değerlendirmesi yapılmaktadır. Proje Sonrası İzleme Değerlendirme durum değerlendirmesi yapmak, etki değerlendirmesi yapmak amacıyla proje kapandıktan 6ay, 1yıl, 10 yıl sonrasını izleme ve değerlendirmesi yapılmaktadır.

Etki ölçmesi kolay bir konu değildir. Yeterli ve kaliteli veri azlığı, İzleme ve Değerlendirme teknik ve sistemi yetersizliği projelerde İzleme ve Değerlendirmeyi (İ&D) zorlaştırmaktadır.

Havza Projelerinde İzleme ve Değerlendirme Neden Yapılır?

Havza Projelerinde İzleme ve Değerlendirmesinin neden yapıldığıyla ilgili konuşulması gerekmektedir. Proje başarıları raporlanıp ve proje etkilerini ölçtüğümüzde projelerin yaygınlaştırılması sağlanmalıdır. Proje başarısında üç ana konu önemlidir; geçerlilik, etkinlilik, verimlik… Projelerinin kaynakları ne kadar ekonomik olduğu, projenin onaylanması ile yürürlüğe girmesi arasında geçen sürenin önemi, faaliyetlerin maliyeti, faydalanıcı başına maliyet, süre uzatmalarının verimliliğe katkısını göstermektedir. Zaman yönetimi planlaması amacıyla İ&D yapılmaktadır ve özellikle hükümetin mali kaynakları ve uluslararası finans kuruluşları projelerin uzatılmasından yana değillerdir. Diğer yandan anekdotlara dayalı değerlendirme yaygın olduğu projeler de mevcuttur. Örneğin Hindistan Tepeler Ve Ovalar Projesinde sayısal verilerin azalığıyla göze çarpmaktadır.

İ&D’de mansaptaki çevresel etkilerin ölçülmesinde kullanılan yöntemler ve ölçümdeki kalite bütüncülük açısından yetersizdir. Çevresel etkilerin ekonomik analizleri çoğunlukla yapılmamaktadır.

Havza Rehabilitasyon Projelerinde neyin izlenmesi gerektiği konusunda bazı alanlar dikkat çekmektedir;

·Fiziksel İlerlemelerin İzlenmesi; proje girdileri, faaliyetleri, çıktıları ne zaman nerede nelerin nasıl yapılacağının incelenmesi,

·Teknik İzleme; teknik çalışmalar sonucunda beklenen sonuçların elde edilip edilemediğinin tespit edilmesi,

·Varsayım İzleme; henüz proje tasarımı yapılırken belirlenen sorunların proje uygulaması esnasındaki durumu ve güncelliğinin incelenmesi,

·Finansal Proje; proje harcamalarının izlenmesi olarak bilinir,

·Etki İzleme; hedef kitleler ve çevresel üzerinde periyodik etkisi,

Dünya Bankası tarafından desteklenen projeler yanında İFAD ve JIKA tarafından desteklenen Havza Rehabilitasyon Projeleri uygulanmış ve bazıları halen uygulanmaktadır. Projeler de Sosyoekonomik İzleme, bitki örtüsü İzleme (Orman, Mera ile Tarım), Erozyon izleme (rusubat miktarı), fiziksel izleme (projedeki fiziksel ve finansal gerçekleşme) olarak dört ana tema belirlenmektedir.

İ&D’de Sorunlara Öneriler;

• ü  Belirli alanlarda izleme ve değerlendirme sistemleri, teknolojileri kurulmalı ki arazi konusunda bilgi yığını yerine karar vericilere ve uzmanlara araziyi okuyabilecekleri değerlendirme öncesi ölçüt ve göstergeler belirlenmelidir,
• ü  İzleme ve Değerlendirme için uygun kültürel ortam gerekli, İ&D sistem yönetim aracı olarak kullanılmalı,
• ü  İ&D’yi yönetim aracı olarak kullanmak yerine teftişlik gibi tehdit olarak algılanmamalı ve güvensizliğe yatan sorunlar meydana getirmemelidir,
• ü  Aşırı karmaşık ve gerekli olmayan veriler ayıklanarak etkin ve önemli veri toplamaya dayalı olmalı,
• ü  İ&D yapan kurumun ve birimin insan kaynağı yeterli olmalı ve kurumlarda personelin bilgi, beceri kapasitelerine göre roller ve sorumluluklar belirlenmiş olmalıdır,
• ü  Bilgileri analiz edecek teknolojilerden faydalanılması gerekmektedir,
• ü  İ&D katılımcı olarak yapılmalıdır,
• ü  İ&D uzun vadede ve araştırma ile yürütülmelidir,
• ü  Halkın projeleri bilmesi ve ormancılık birimleri dahil diğer kurumların Havza Rehabilitasyon Projelerinin etkilerini öğrenmesi, bilimsel çalışmalar yapabilmesi, yayın yapılabilmesi de İ&D ile birlikte değerlendirilebilir,
• ü  Mansaptaki etkilerler izlenilmeli uygulanabilir araştırmalar kullanılmalıdır.

Sonuç Yerine

Projelerin Proje Döngü Yönetimi mantığına göre yapılması durumunda da bir çok göstergenin belirlenebileceği dile getirilebilir. Türkiye’de uzun dönemdir Havza Rehabilitasyon Projeleri uygulanmaktadır. Bu projelerde İzleme ve Değerlendirme konusu gün geçtikçe önem kazanmaktadır. Çeşitli teknik detaylarla yapılan İ&D çalışmaları projelerin faydalarını ve etkilerini yaygınlaştırmaktadır. Havza Rehabilitasyon Projeleri için bilimsel çalışmalar, katılımcılığın arttırılması, çeşitli yayınlar yapılması önemlidir.