Toprak Nedir? Toprak Oluşumu ve Toprak Çeşitleri

Toprak; kayalar ve organik maddeler gibi çeşitli ayrışma ürünlerinden meydana gelen, içinde geniş bir canlılar topluluğu barındıran, bitkilere yetişme yeri ve besin kaynağı olan ve katı yer kabuğunun, uzun zaman içerisinde belirli özellikler kazanan en üst kısmını saran doğal, dinamik bir yapı, olarak tanımlanabilir.

Toprak, bitki örtüsünün beslendiği kaynakların ana deposudur. Toprağın üst tabakası insanların ve diğer canlıların beslenmesinde temel kaynak teşkil etmektedir. Bir gram toprağın içerisinde milyonlarca canlı bulunmakta ve ekosistemin devamı için bunların hepsinin ayrı önemi bulunmaktadır. Toprağın verimliliğini sağlayan ve humusça zengin olan toprağın 10 cm'lik üst tabakasıdır. Bilimsel anlamda toprak bir karışımdır.

Sözlük anlamı olarak toprak, yer kabuğunun, toz durumuna gelmiş türlü kütle kırıntılarıyla, çürümüş organik cisimlerden oluşan ve canlılara yaşama ortamı sağlayan yüzey bölümü olarak bilinir. Kireçli toprak. Killi toprak...gibi çeşitlere ayrılabilir.

Fiziksel parçalanma olaylarının başında, sıcaklık değişmeleri, ıslanma, kuruma, donma-çözülme, bitki köklerinin ve diğer canlıların mekanik etkileri olmak üzere, materyal üzerindeki basıncın azalması, tuz bırakması ve tuzların hidrasyon, akarsu, buzul ve rüzgarların etkileri sayılabilir. 

Fiziksel parçalanma ve kimyasal ayrışma, belli koşullara sahip doğal bir çevrede (belli iklim ve bitki örtüsü) uzunca bir zaman süresi içerisinde, belli topografyaya sahip olan bir ana materyal üzerinde gerçekleşir.

1.  %50 katı kısmı: Organik maddeler (%5), İnorganik maddeler (%45)
2.  %50 Boşluklar : Hava (%25) ve su (%25)

Toprağın oluşumu

Toprak, atmosfer, hidrosfer ve biyosfer ile temas halinde bulunan yeryüzüne çıkmış, kayalar, mineraller ve organik maddelerden ibaret toprak ana materyelinin fiziksel parçalanma ve kimyasal ayrışması sonucunda oluşmaktadır. Bu oluşumda az çok birbirini izleyen fiziksel, kimyasal ve biyolojik olaylar büyük rol oynarlar. 

Toprak oluşumuna hizmet eden kimyasal olayları da, oksidasyon, redüksiyon, hidroliz, hidrasyon-dehidrasyon, kompleksleşme, karbonatlaşma ve çözünme şeklinde sıralamak mümkündür. Biyolojik olaylar ise etkinliklerini parçalanma ve ayrışmaya katkıda bulunmak suretiyle gösterirler. 

Toprağın Yapısı;

Normal bir toprak şu bileşenlerden oluşur;

Toprağın katı kısmını; Çakıl, kum, kil, mil ve tuz oluşturur. Bu katı maddelerin arasında kalan boşluklara da su ve hava yerleşir. Topraktaki hava miktarı suyun varlığına bağlıdır. Su oranı artıkça hava oranı azalır. Suyun işgal etmediği kısımlar normal atmosferden bileşiminden farklı hava ile doludur. Normalden daha fazla Karbondioksit ve nem, daha az oksijen bulunur.

Toprak Hozrizonları (Katmanları)

Anakayanın çözünmesi sonucunda farklı özelliklerin görüldüğü toprak katmanları görülür.Buna göre ;

• A Katmanı : Canlıların bulunduğu en üst katmandır.
• B Katmanı : Kireç,tuz ve ağır metallerin biriktiği katmandır.
• C Katmanı : Ana kayaya geçiş katmanıdır.
• D Katmanı : Ana kayanın bulunduğu katmandır.

Not : Toprak katmanları yerli kaya topraklarında görülür.Bu katmanlar taşınmış topraklarda oluşmamıştır.

Humus

Toprağın en üstünde bitki atıklarının çürümesi ile oluşmuş ince koyu renkli organik maddelerdir.

• Humuslu toprakların verimi yüksektir.
• Humus bitkinin gür olduğu yerde çok olur.
• Karadeniz’in doğusunda bitki çok olmasına rağmen humusun az olmasının sebebi toprağın aşırı yıkanmasıdır.
• Humus,alüvyon,Lös,moren gibi taşınmış topraklarda olmaz.Buna rağmen taşınmış toprakların verimli olmasının sebebi mineral bakımından zengin olmasıdır.

Toprak Çeşitleri

1- Taşınmış (Azonal) Topraklar

• Verimlidirler. (Fakat minerallerden oluştukları için)
• Bulundukları bölgelerin iklimlerini tam olarak yansıtmazlar.(Bu durum taşınmanın farklı iklim bölgelerinden olmasının sonucudur.)

1. Alüvyal Toprak : Taşıyıcı kuvvet akarsudur.Delta ovalarında yaygındır.Geçirimli yapıda olu p tarım için elverişlidir.
2. Lös : Rüzgarın etkisiyle oluşur.
3. Moren Toprakları : Buzulların taşınması ile meydana gelir.Türkiye’de dağların yüksek kesimlerinde bulunur.

2- Yerli Topraklar

A- Nemli Bölge Toprakları

• Yıkanma fazladır.
• Tuz ,Kireç oranı azdır.
• Demir birikimi fazladır.
• Karadeniz bölgesinde yaygındır.

1. Laterit Topraklar : Doğu Karadeniz kıyısında görülür.Verimi düşüktür.
2. Podzol Topraklar : Batı Karadeniz’de yer alır.Soğuk ve nemli bölge topraklarıdır.
3. Terra-Rossa Topraklar : Kırmızı topraklarda denilir.Bileşimlerinde ki demir oksit nedeni ile kırmızı topraklardır.Akdeniz iklim bölgelerinde görülür.
4. Kahverengi Orman Toprakları : Verimlidirler.Orman kuşağının altındaki topraklardır.

B- Kurak ve Yarı Kurak Bölge Toprakları

• Yıkanma azdır.
• Tuz,Kireç oranı fazladır.
• İç Anadolu,Güneydoğu Anadolu,Doğu Anadolu bölgeleri ile İç Batı Anadolu , Ergene bölümlerinde yaygındır.

1. Çernezyom (Kara) Toprak :  Verimleri aşırı humus nedeni ile oldukça fazladır.Erzurum-Kars çevresinde görülür.İlkim koşulları nedeni ile üzerinde tarımsal faaliyet azdır.
2. Kestane Renkli Bozkır Topraklar : Karasal iklim bölgelerinde yaygındır.Üzerlerinde genellikle tahıl tarımı yapılmaktadır. Türkiye’de en yaygın toprak türüdür.

Not : Ülkemizde toprak çeşitliliği en fazla olan bölgemiz Marmara Bölgesidir.Sebebi iklim çeşitliliğinin de fazla olmasıdır.

Not : Ülkemizde toprağın sulama ihtiyacı en fazla olan bölgemiz İç Anadolu ve Güney Doğu Anadolubölgesidir.Sebebi yaz mevsiminin aşırı kurak olmasıdır.

Not : Yukarıda yazılanlar dışında üçüncü bir toprak türü ise oluşumu tam olarak açıklanamayan karma toprak anlamına gelen İntrazonal topraktır. Çeşitleri şunlardır :

1. Halomorfik : Tuz oranı fazladır. (Konya ve Tuz Gölü çevresinde)
2. Kalsimorfik : Kireç oranı fazladır. (Tuz Gölü ve Van Gölü çevresinde)
3. Hidromorfik : Su oranı fazladır. (Bataklık çevrelerinde)
4. Vertisol – Rentzina : Taşlı ve kireçlidir.Trakya da görülür.